Hedendaagse slavernij

Gisteren had ik een onverwacht gesprek met mijn mennonietse buurvrouw en huisbazin, wat ik even kwijt moet. Pff, wat een conservatief gedachtegoed zeg! Ik ben er subtiel op ingegaan, voorzichtig met hoe ik dingen uitdrukte, en vooral niet laten blijken dat ik wel degelijk een kant kies in deze ingewikkelde situatie van naast elkaar levende culturen, en dat het níet die van de mennonieten is..
Weet je, voor hen zit het heel simpel in elkaar, omdat het allemaal Gods weg is. God heeft hen naar de Chaco gebracht. God wil dat zij hard werken, en de indianen Zijn Woord brengen en hen laten zien wat de juiste weg, de weg van de toekomst is.
Eigenlijk nog best wel open-minded zei mijn buurvrouw: “Ze hoeven niet eens persé te worden als de mennonieten, of als andere gelovigen, daar gaat het niet om. Het gaat om de bijbel. In de bijbel staan Gods woorden, dát is de waarheid. Zó moet iedereen worden, en het is onze taak om hen (‘de wilden’) dat te leren.”

We begonnen dit gesprek doordat ze kwam vragen of ik mijn stoep wilde vegen, aangezien dat ook bij mijn stek hoort.. Een beetje verbouwereerd antwoordde ik dat ik dat morgen zou doen. Ondertussen dacht ik: “Waar bemoei je je mee, zeg? Als het bij mijn stek hoort, heb jij er niets over te zeggen!” Maar goed, ik moet haar echt te vriend houden, en bovendien ben ik zo’n perfecte huurder dat ik mijn stoep in de snikhitte al meerdere keren geveegd heb sinds ik hier woon, omdat ik zelf ook van opgeruimd houd. Ondanks dat ze me de hele dag in de gaten houd, heeft ze dat kennelijk nooit opgemerkt..
Ze vertelde dat haar schoonmaakster er vandoor is gegaan, en ze zich nogal bedrogen voelt. Haar schoonmaakster had namelijk in eerste instantie zelfs gevraagd of ze het nieuwe jaar een dag extra kon komen werken. Daar ging buurvrouw mee akkoord, en nu is ze ineens in dienst gegaan bij een andere familie. Wel heeft ze buurvrouw nog aangeboden iemand anders te sturen. Buurvrouw heeft een kleine scène geschopt, want zij wil geen anderen. “Die weten namelijk niet hoe ze moeten schoonmaken. Er zijn er maar weinigen die dat kunnen; goede schoonmaaksters zijn zeldzaam. Die mensen zien namelijk niet wat vuil is. Kennen geen hygiëne”. Ze zegt dat zelfs haar ex-schoonmaakster niet alle vuil zag, maar wanneer zij zich verplaatste in waar ze vandaan kwam, kon ze dat wel begrijpen..

Voor alle duidelijkheid: Bijna iedere mennonieten familie heeft een indiaanse schoonmaakster; liefst twee. Voor mij een hedendaags voorbeeld van slavernij, wat pas teniet gedaan zou worden wanneer ik een blanke zie schoonmaken of tuinieren in andermans huis. De knechten (lekker bijbels woord) gaan namelijk naar een aparte wc; een hok achterin de tuin. En krijgen voedsel, wat ze buiten moeten opeten. Vaak hebben ze een lening of voorschot nodig om bijvoorbeeld naar het ziekenhuis te kunnen. En zo raken zij op alle mogelijke manieren afhankelijk van hun bazen. In ieder geval roept dit voor mij beelden op van slavernij tijden in Suriname. De blanken in hun grote huizen, volledig verzorgd door zwarten. Mennonieten zien hier niets verkeerds in. In de bijbel staat dat je vele slaven/knechten kunt houden, mits je ze goed verzorgd. Mijn buurvrouw is een vrome vrouw, en verzorgt haar knechten dan ook goed. Ze krijgen voedsel, en ze leent ze geld wanneer nodig. Ze praat normaal tegen ze, en mishandelt ze niet (en ik heb ook andere verhalen gehoord!). Helaas heeft ze vaak meegemaakt dat zelfs goede schoonmaaksters toch dingen stalen, en bovendien logen. Ze zegt: “Weet je, die mensen liegen en stelen, want dat wordt in hun cultuur niet als slecht gezien.” Dat dat te maken heeft met het feit dat de indiaanse culturen het idee van privé eigendommen (materialen) nooit echt hebben gekend (iedereen beschikte over dezelfde spullen, dus materialisme bestond niet), is een gedachte te ver.. Niet dat ik stelen hiermee goedpraat, maar er zit zoveel meer achter dan alleen maar de simpele beredenering dat deze mensen dus slecht zijn, en geholpen moeten worden om de juiste weg van God te vinden.

Een andere negatieve karakteristiek van ‘die mensen’ is dat zij lui zijn. En dat is iets waar een goede mennoniet absoluut niet tegen kan, want werken is hun levensmotto. Ik probeer uit te leggen dat onze definitie van ‘werken’ nogal anders is dan die van hen, en dat er voor hen andere concepten gelden die belangrijker zijn. Wat buurvrouw als ‘lui’ definiërt bij de indianen, is in feite voor hen altijd een belangrijk concept geweest in hun cultuur: Werken betekent voor hen voornamelijk voedselvoorziening (jagen, verzamelen). Maar vrije tijd, de tijd nemen om te rusten, te delen, bij elkaar te zitten, is voor hen zeker zo belangrijk en zelfs een spiritueel onderdeel van hun cultuur. De tijd nemen om met geest en lichaam in balans te komen en blijven met de dimensies in en om je heen (het voeden van je geest), is voor hen net zo van levensbelang als voedselvoorziening (het voeden van je lichaam).
Ik raak op dreef want ik kan een link leggen met mijn vorige veldwerk!: Bij de Indiaanse Trio in Suriname is het bijvoorbeeld ook van levensbelang dat je ‘gelukkig’ bent. Tevens een onderdeel van de standaardbegroeting waarvan verwacht wordt dat je daar een positief antwoord op geeft. Wanneer je niet gelukkig bent, is het je eigen verantwoordelijkheid om dit zo snel mogelijk weer te worden, om zo snel mogelijk weer in balans te komen met de verschillende dimensies om je heen (naast de fysieke wereld die we in het westen kennen, is er ook de geestenwereld), anders word je ziek en kun je zelfs sterven.

In de indiaanse culturen hier in de Chaco leer ik dat die tijd van rust en vooral het delen met elkaar en elkaars gezelschap heel belangrijk is. Dit brengt me meteen op het volgende punt wat buurvrouw ziet als een negatief aspect van de cultuur van ‘die mensen’: het delen. Buurvrouw zegt dat zij genoeg indianen kent die geld verdiend hebben, maar het vervolgens thuis moeten delen met hun gehele familie en clan. Dit willen ze vaak niet, maar ze kunnen niet anders. Er zijn namelijk altijd familieleden die ‘slecht’ zijn, niet willen werken, maar anderen wel dwingen hun geld met hen te delen.
Weer schiet ik in de verdediging. Dat delen is een concept wat heel hoog in het vaandel staat bij de indiaanse culturen (het spirituele aspect liet ik dit keer maar weg). Voorheen ging dit echter voornamelijk om voedsel. Nu is er de invloed van geld, een individueel westers middel (geld verdien je als individu als je hard werkt als individu). Logisch dat indianen die tegenwoordig geld verdienen als schoonmaakster, dit geld niet meer zomaar willen delen met hun familie. Met dit zuurverdiende geld kun je namelijk allerlei westerse luxe dingen kopen. Geld creëert individualisme en egoïsme. In onze cultuur past dit. In hun cultuur niet. Het is dus niet het ‘delen’ wat een negatief aspect is aan hun cultuur. Nee, de invloed van geld, een concept van ónze cultuur, is het negatieve aspect!
Volgens buurvrouw is de oplossing overigens simpel: Ze moeten zich losweken van hun slechte familieleden, en apart gaan wonen. De mensen die wél willen werken (en dus ‘goed’ zijn) kunnen hun zuurverdiende geld dan voor zichzelf houden! Ik dacht bij mezelf: “En dus zo worden als wij blanken…”

Oef! Hoe kun je dingen toch zo eenzijdig bekijken, zelfs met de intelligentie van buurvrouw (want ze is zeker wel snugger, die oude dame). Hoe kun je toch bedenken dat je de waarheid in pacht hebt, terwijl je niet eens communiceert met ‘die andere mensen’, op z’n minst!
Ik vrees dat het antwoord ligt in het feit dat men klakkeloos en letterlijk de bijbel, de woorden van God, volgt. Dat wil zeggen: de interpretaties die zij hieraan geven. Want zoals we allen weten is de bijbel gelukkig op vele wijzen te interpreteren. En mijns inziens heeft de bijbel meer diepgang dan het zomaar letterlijk nemen, en dit als enige waarheid te zien.
Dit fundamentalisme zorgt voor oogkleppen, arrogantie, en respectloosheid voor andere culturen en andersdenkenden. En in een wereld als in de Chaco, een vrij jonge wereld wat cultuurdiversiteit betreft (pas honderd jaar!), is dit levensgevaarlijk. De culturen zijn zo extreem verschillend, staan lijnrecht tegenover elkaar. Bovendien gaat er een heftige recente geschiedenis vooraf aan deze huidige situatie. Verder spelen de afgelegenheid van het gebied, en het klimaat een belangrijke rol en maken het leven hier niet makkelijk. Iedere cultuur heeft daar eigen oplossingen voor gevonden, maar die gaan helaas totaal niet samen. En last but not least; de missiedrang van de mennonieten.

Onze toonhoogten zijn tijdens het gesprek toch een beetje opgelopen, merk ik. Vooral die van mij, en ik besef ineens ook dat vooral ík aan het woord ben.. Naarstig zoek ik dus naar wat diplomatieke zinnen om dit gesprek tot een goed en vredevol einde te brengen. Ik zeg tegen haar: “Ik ben natuurlijk maar een buitenstaander, en voor mij zijn de grote verschillen in de culturen hier mateloos interessant. Maar ook zie ik hoe moeilijk het is om samen te werken. Dagelijks kom ik via werk deze kwesties tegen. De schuld ligt niet bij de een of de ander. Daar gaat het ook niet om. Waar het wel om gaat is dat er een manier gevonden moet worden om te leren samenwerken, elkaar te respecteren én te leren van elkaar, want de toekomst hier in de Chaco zal gezamenlijk zijn. En dat is een flinke uitdaging!”

Buurvrouw knikt instemmend, en na een korte stilte wijst ze naar mijn hangmat, en vraagt of ik af en toe in de buitenlucht slaap..